Κάποιοι από εσάς σίγουρα θα έχουν απλά ακούσει το όνομα Sigmund Freud, κάποιοι άλλοι θα ξέρουν αρκετά για αυτόν και κάποιοι θα έχουν διαβάσει αναλυτικά τις θεωρίες και τα βιβλία του. Ειδικά οι τελευταίοι μπορούν να αποφύγουν τα παρακάτω (και να μην με διασύρουν!) καθώς θα ασχοληθώ τμηματικά με ένα δομικό σημείο της θεωρίας του με απλοϊκό και εκλαϊκευμένο τρόπο.
Σύμφωνα λοιπόν με την θεωρία του η ανθρώπινη ψυχή -με την ευρεία έννοια του όρου που περιλαμβάνει μυαλό, ψυχή και πνεύμα- χωρίζεται σε τρία μέρη: το ego, το id και το super ego (για λόγους αναφοράς θα χρησιμοποιώ τους αγγλικούς όρους και όχι ελληνικούς). Αρχικά φαίνεται πολύ φιλόδοξο και χοντροκομμένο. Είναι δυνατόν να χωρίσουμε τον άνθρωπο ουσιαστικά σε τρία μέρη? Προφανώς αυτό μπορεί να γίνει μόνο με γενικεύσεις και εφόσον δεν διατηρήσουμε ξεκάθαρα τα "σύνορα". Πάμε όμως να δούμε τους ορισμούς που δίνει για το κάθε μέρος:
- Ego. Αποτελεί το κυρίως συνειδητό μέρος της ψυχής. Με λίγα λόγια είναι -όπως λέει και η ελληνική μετάφραση "εγώ"- ο ίδιος ο εαυτός μας κατά το μεγαλύτερο ποσοστό. Είναι αυτά που σκεφτόμαστε, αυτά που κάνουμε συνήθως και αποτελεί ουσιαστικά το interface μας με το εξωτερικό μας περιβάλλον! Επηρεάζεται ιδιαιτέρως από τους άλλους δύο τομείς και αυτό είναι που τελικά παίρνει τις αποφάσεις για την δράση μας. Προκειμένου να πούμε παραπάνω ας συστήσουμε τα άλλα δύο μέρη:
- Id. Σε ελληνική μετάφραση από τα λατινικά είναι "το πράγμα". Ανήκει στο κυρίως ασυνείδητο μέρος της ψυχής. Είναι άκρως ενδιαφέρον και περιέχει κάθε "κακιά", "βρώμικη" και μύχια σκέψη μας κυρίως υποσυνείδητα. Ο Freud τα παρομοιάζει με φίδια που φωλιάζουν στα άδυτα του μυαλού μας. Θεωρείται ότι η στιγμή που απελευθερώνονται πλήρως είναι κατά την διάρκεια του ύπνου. Πολλά από τα όνειρά μας συχνά κυριεύονται από τις "ιδέες" του id. Περιττό να σας αναφέρω ότι είναι η κεντρική βάση της λίμπιντο...
- Super Ego. Κινείται μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου και αποτελεί τον βασικό αντίπαλο του Id. Κατά τον Freud αποτελεί τον ανώτατο εσωτερικό ηθικό δικαστή και είναι ένας συνδυασμός της πατρικής φυσιογνωμίας με τους ηθικούς κανονισμούς της κοινωνίας στην οποία μεγαλώσαμε. Είναι η μικρή φωνούλα μέσα μας που μας κάνει να γυρίσουμε πίσω στον περιπτερά τα περισσότερα ρέστα που μας έδωσε κατά λάθος, είναι αυτή η φωνούλα που μας φωνάζει να μην κλωτσήσουμε τον άνθρωπο που έπεσε στο δρόμο αλλά να τον βοηθήσουμε να σηκωθεί κ.ο.κ. Είναι ο Τζίμινι Κρίκετ του Πινόκιο :-)
Περισσότερα για αυτό μπορείτε να διαβάσετε στο αντίστοιχο άρθρο της wikipedia όπου όμως εστιάζει σε διαφορετικούς τομείς από αυτούς που θέλω να αναφερθώ. Τώρα που όλοι έχουμε μια εικόνα της ανθρώπινης ψυχής μπορείτε να δείτε και αυτήν την εικόνα που νομίζω πως είναι αντιπροσωπευτική (κυριολεκτικά το tip of the iceberg)!
Όπως αντιλαμβάνεσθε αυτό το σχήμα ποικίλει σε σχήμα και σε περιεχόμενο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για παράδειγμα μπορούμε να πούμε πως ένας ανήθικος άνθρωπος έχει καταπιεσμένο κάτω από την επιφάνεια το super ego του και το id σε άμεση επικοινωνία με το ego του! Μια άλλη ερμηνεία πιθανώς να είναι ότι το super ego του δεν περιέχει τον κώδικα αρχών τον δικό μας που μας έκαναν να τον χαρακτηρίσουμε ανήθικο και επομένως απλούστατα κατά την δική του "κοσμοθεωρία" αυτά που κάνει φαίνονται λογικά και μη κατακριτέα!
Περίπου αυτήν την ανάλυση μας είχε κάνει ένας καθηγητής Ιστορίας (!) στο Λύκειο. Από τότε βέβαια μου έκανε τεράστια εντύπωση και με έκανε να ψαχτώ λίγο περισσότερο και με το θέμα αλλά και με τον εαυτό μου.
Είναι απίστευτο αλλά το id είναι αυτό που προσπαθεί να σε κάνει να μισείς όσους σε μισούν, να θες να πάρεις εκδίκηση, να σκοτώσεις, να χτυπήσεις και να βρίσεις όσους δεν συμφωνούν με σένα, να βλέπεις την ωραία κοπέλα έξω από την σπηλιά και να της ρίχνεις μια με το ρόπαλο και να την φέρνεις μέσα τραβώντας την από τα μαλλιά -ή αντιστοίχως και πιο σύγχρονα!!
Με την βοήθεια του super ego τις περισσότερες φορές καταφέρνουμε να καταπιέσουμε και να καταστείλουμε όλα αυτά τα κελεύσματα του id. Αλλά όχι πάντα. Παρόλα αυτά όλοι αυτοί οι ηθικοί κανόνες του super ego δεν περιέχουν αναγκαστικά μια ουμανιστική λογική. Πάρα πολλοί από αυτούς είναι απλά ταμπού και συμβάσεις της κοινωνίας μας. Είναι αδιανότητο ειλικρινά το πόσες τέτοιες ηθικές ιδιαιτερότητες περιέχουμε μέσα μας! Έστω και αν δεν το πιστεύουμε και θεωρούμε ότι είμαστε απίστευτα απελευθερωμένοι! Ομοίως και τα όσα περιέχει το id δεν είναι "κακά". Όλα είναι ένα θέμα σύμβασης.
Θα μπορούσα να συνεχίζω για ώρες αλλά πρέπει να φύγω και θα σταματήσω εδώ. To sum up που λένε, ο δρόμος προς την "θέωση" φαίνεται να περνάει από το super ego. Όμως τι θα ήταν αυτό χωρίς το id? Τελικά έχω την εντύπωση πως ΟΛΑ (το τι άνθρωπος θες και θα γίνεις, ο χαρακτήρας σου κτλ) είναι μια συγκεκριμένη τακτοποίηση αυτών των δύο τομέων της ψυχής σου. Και ίσως τελικά η "θέωση" να περνάει μέσα από τον έλεγχο του τι θα βάλεις στην ψυχή σου. Τέλοσπάντων το παραέκανα με τα θεωρητικά στο τέλος και ζητώ συγνώμη αν σας κούρασα (αν αντέξατε να διαβάσετε μέχρι εδώ).
Καλό Σαββατόβραδο!
Υ.Γ.1 Μην μου σχολιάσατε ότι ο τίτλος δεν είναι πρωτότυπος! Το έκανα επίτηδες για να το διαβάσουν οι πορωμένοι με τα μαθηματικά!
Υ.Γ.2 Σκέφτηκε κανείς άραγε την σύνδεση υπέρ-εγώ με κάποιο μόνιμα αμφιλεγόμενο θέμα?
Όπως αντιλαμβάνεσθε αυτό το σχήμα ποικίλει σε σχήμα και σε περιεχόμενο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για παράδειγμα μπορούμε να πούμε πως ένας ανήθικος άνθρωπος έχει καταπιεσμένο κάτω από την επιφάνεια το super ego του και το id σε άμεση επικοινωνία με το ego του! Μια άλλη ερμηνεία πιθανώς να είναι ότι το super ego του δεν περιέχει τον κώδικα αρχών τον δικό μας που μας έκαναν να τον χαρακτηρίσουμε ανήθικο και επομένως απλούστατα κατά την δική του "κοσμοθεωρία" αυτά που κάνει φαίνονται λογικά και μη κατακριτέα!
Περίπου αυτήν την ανάλυση μας είχε κάνει ένας καθηγητής Ιστορίας (!) στο Λύκειο. Από τότε βέβαια μου έκανε τεράστια εντύπωση και με έκανε να ψαχτώ λίγο περισσότερο και με το θέμα αλλά και με τον εαυτό μου.
Είναι απίστευτο αλλά το id είναι αυτό που προσπαθεί να σε κάνει να μισείς όσους σε μισούν, να θες να πάρεις εκδίκηση, να σκοτώσεις, να χτυπήσεις και να βρίσεις όσους δεν συμφωνούν με σένα, να βλέπεις την ωραία κοπέλα έξω από την σπηλιά και να της ρίχνεις μια με το ρόπαλο και να την φέρνεις μέσα τραβώντας την από τα μαλλιά -ή αντιστοίχως και πιο σύγχρονα!!
Με την βοήθεια του super ego τις περισσότερες φορές καταφέρνουμε να καταπιέσουμε και να καταστείλουμε όλα αυτά τα κελεύσματα του id. Αλλά όχι πάντα. Παρόλα αυτά όλοι αυτοί οι ηθικοί κανόνες του super ego δεν περιέχουν αναγκαστικά μια ουμανιστική λογική. Πάρα πολλοί από αυτούς είναι απλά ταμπού και συμβάσεις της κοινωνίας μας. Είναι αδιανότητο ειλικρινά το πόσες τέτοιες ηθικές ιδιαιτερότητες περιέχουμε μέσα μας! Έστω και αν δεν το πιστεύουμε και θεωρούμε ότι είμαστε απίστευτα απελευθερωμένοι! Ομοίως και τα όσα περιέχει το id δεν είναι "κακά". Όλα είναι ένα θέμα σύμβασης.
Θα μπορούσα να συνεχίζω για ώρες αλλά πρέπει να φύγω και θα σταματήσω εδώ. To sum up που λένε, ο δρόμος προς την "θέωση" φαίνεται να περνάει από το super ego. Όμως τι θα ήταν αυτό χωρίς το id? Τελικά έχω την εντύπωση πως ΟΛΑ (το τι άνθρωπος θες και θα γίνεις, ο χαρακτήρας σου κτλ) είναι μια συγκεκριμένη τακτοποίηση αυτών των δύο τομέων της ψυχής σου. Και ίσως τελικά η "θέωση" να περνάει μέσα από τον έλεγχο του τι θα βάλεις στην ψυχή σου. Τέλοσπάντων το παραέκανα με τα θεωρητικά στο τέλος και ζητώ συγνώμη αν σας κούρασα (αν αντέξατε να διαβάσετε μέχρι εδώ).
Καλό Σαββατόβραδο!
Υ.Γ.1 Μην μου σχολιάσατε ότι ο τίτλος δεν είναι πρωτότυπος! Το έκανα επίτηδες για να το διαβάσουν οι πορωμένοι με τα μαθηματικά!
Υ.Γ.2 Σκέφτηκε κανείς άραγε την σύνδεση υπέρ-εγώ με κάποιο μόνιμα αμφιλεγόμενο θέμα?